دین و دموکراسی
دین و دموکراسی
برنامه شیوه، شبکه 4، مورخه 25 آذر 1402
لید:«رضا غلامی» نیز در بخشی از این مناظره گفت: اگر بخواهیم مشارکت را گسترش دهیم، چارهای جز این نداریم که تشکل سیاسی مطلوب را ایجاد کنیم. آزادی در اسلام تنها دو قید دارد: یکی مطابقت یا عدم‌مطابقتش با اخلاق و یکی با عدالت. «سید صادق حقیقت» در این برنامه گفت: خواست مردم، حتی اگر اشتباه کنند، ارجح است. حق بر ناحق بودن دارند. جامعۀ بهینه بین نظم وامنیت و دموکراسی تعادل برقرار می‌کند. این که آیت الله مصباح جمهوری اسلامی از دیدگاه امام خمینی را به «حکومت اسلامی» تقلیل دادند، صددرصد مخالف منویات امام است. استاد مصباح معتقدند با حداقل نیروها، به هر شکل، باید قدرت را حفظ کرد. این مبنا به هیچ وجه با دموکراسی (مردم سالاری) دینی تناسبی ندارد.
1- تعریف
- دموکراسی: تصميمات جمعي در مقابل فردي. دموكراسي يعني حكومت مردم، با خود مردم و براي مردم. دموكراسي عقيده‌اي در ارتباط با مفاهیم ليبرالي چون آزادي فردي، برابري، كرامت انساني، برادري، دولت حداقل، حكومت قانون و روند سياست دموكراتيك است.
- حقیقت دموکراسی عزل است نه نصب
- انتقال قدرت بدون خشونت که مهمترین ویژگی دموکراسی است
- دموکراسی روشهای معین برای نتایج نامعین دارد.
- دموکراسی دارای مراتب است
2- انواع
- دموکراسی یونان: نقد دموکراسی مستقیم: در یونان سیاست امری تخصصی نبوده و هر کس یک روز رئیس جمهور میشده، ولی الان در اکثر کشورها توجیهی ندارد و در کشورهایی مثل سوئیس هم کاربرد کمی دارد.
- مدل‌هاي دموكراسي هلد: 1ـ كلاسيك آتن، 2ـ حمايتي 3ـ تكاملي (ليبرالي)، 4ـ مستقيم (ماركسيستي)، 5ـ نخبهگرایی رقابتي، 6ـ تكثرگرايي (صنفي)، 7ـ حقوقي، 8ـ مشاركتي، 9ـ خودمختاري مستقيم
- مقاله علم و دموکراسی امامی (فایل): دموکراسی ارزشی و روشی
-شبه‌دموکراسی (Quasi-Democracy) واژه‌ای است برای توصیف برخی از نظام‌های سیاسی‌ای که در قرن بیستم در کشورهای در حال توسعه پدید آمدند و همچنان نیز در بسیاری از نقاط دنیا وجود دارند. در چنین نظام‌هایی، زندگی سیاسی نه کاملا دموکراتیک است نه کاملا غیردموکراتیک. در شبه‌دموکراسی، پاره‌ای نهادهای دموکراتیک وجود دارند و کارکرد دموکراتیک خودشان را نیز دارند اما در مجموع قادر به استبدادزدایی از نظام سیاسی نیستند. ولی در دموکراسی صوری (Formal Democracy) یا نمایشی (facade democracy) ، ماهیت همان مختصر نهادهای دموکراتیک نیز مسخ شده است و نظام سیاسی فقط برای بستن دهان منتقدان داخلی و بخصوص خارجی، صورتی از نهادهای دموکراتیک را حفظ کرده است.
3- دموکراسی و توسعه
«توسعه مقدم بر دموکراسی و عدالت است»، عصر ایران، توسعه را نباید به دولت واگذار کرد. اولین ضرورت "نظم و استقرار" است، دوم توسعه، سوم دموکراسی، چهارم عدالت. هر کسی این‌ها را جابجا کند، قصدش یا فروریختن نظام اجتماعی ایران است یا اینکه نمی‌داند چه می‌کند. "توسعه" یک مفهوم مورد مناقشه است و آن قدر هم ابعاد متعددی دارد که سبب شده دانش‌های متفاوتی هم در حوزۀ توسعه شکل بگیرد.
4- نقد و آسیب شناسی دموکراسی
- هزینه ها را زیاد می کند// نخبه گرایی
- ظلم بر کلمات
- یک مُرده پیروز انتخابات میان دوره ای 2022 کنگره در پنسیلوانیا شد! در انتخابات پنسیلوانیا، دیوید دلوکا که در ماه اکتبر بر اثر سرطان درگذشت، فراموش شد که نامش از صندوق رای حذف شود و در نهایت با کسب ۸۶ درصد آرا برنده انتخابات شد. اکنون آنها در حال تدارک انتخابات مجدد هستند تا به جای او نماینده دیگری انتخاب شود
5- اسلام و دموکراسی
ـ تهيه ماتريسي بين قرائت‌هاي مختلف از دموكراسي و دين
- بر اساس نظریه همروی، دولت اسلامی دموکراتیک است؛ یعنی میتوان مذهب اکثریت را اعلام کرد، ولی حکومت نباید ایدئولوژیک باشد و دیگران را از حقوق خود در حوزه عمومی محروم سازد. در حکومت ایدئولوژیک، دیگران ممکن است مورد تصفیه قرار گیرند و یا نتوانند برخی مناصب را کسب کنند. جمهوری اسلامی ایران بر این اساس که رأی 98 درصدی از مردم گرفته، ایدئولوژیک است؛ اما در نظریه همروی فرقی نمیکند که 50 درصد مردم مسلمان و شیعه باشند، یا 98 درصد. پس، اگر دو طرف یا یک طرف دعوی مسلمان یا شیعه نبود، باید امکان قضاوت (و ...) بر اساس عقیده او فراهم باشد (پساسکولاریسم).
-بخشی از مصاحبه آیت الله خمینی با یکی از جنجالی‌ترین خبرنگاران آن دوران یعنی اوریانا فالاچی21شهریور58: «آن رژیمی که ملت ما دنبالش هستند، دیکتاتوری در آن معصیت بزرگ است.. ایران در دست من نیست، در دست ملت است. و ملت هم کسی که خدمتگزار باشد و مصالحشان را بخواهد، با آزادی مطلق، به او ممکن است رو بیاورد...» خبرنگار : پس چرا شما با قرار گرفتن کلمه دموکراتیک در کنار عنوان جمهوری اسلامی مخالفت کردید؟آیت الله خمینی : «...این توهّم، این را در ذهن می‌آورد که اسلام محتوایش خالی است از این، لذا احتیاج به این است که یک قیدی پهلویش بیاورند و این برای ما بسیار حزن‌انگیز است که در محتوای یک چیزی که همه چیزها به طریق بالاترش و مهمترش در آن هست.. حالا ما بیاییم بگوییم که ما اسلام میخواهیم و اما با اسلام‌مان دمکراسی باشد، اسلام همه چیز است. مثل این است که شما بگویید که ما اسلام را میخواهیم و میخواهیم که به خدا هم اعتقاد داشته باشیم، ولی به شرط اینکه به خدا هم معتقد باشیم. این برای ما خیلی ناراحت‌کننده است که کسی یک همچو خیالی داشته باشد.» ملت میتواند بگوید رژیم کمونیستی میخواهیم، محمدرضا را می خواهیم. امام خطاب به خبرگان: - امام خمینی، در جمع نمایندگان خبرگان قانون اساسی، ۲۷ مرداد ۵۸: اکثریت هر چه گفتند آرای ایشان معتبر است ولو به خلاف، به ضرر خودشان باشد. شما ولیّ آنها نیستید که بگویید که این به ضرر شماست ما نمی‌خواهیم بکنیم...ملت می‌خواهد این طور بکند، به ما و شما چه کار دارد؟ خلاف صلاحش را می‌خواهد. ملت رأی داده؛ رأیی که داده متَّبع است."
ـ امام به فالاچي مي‌گويند دموكراسي در خود اسلام هست، در ج10، ص175 صحيفه مي‌گويند شما را اغفال نكنند بگويند كه اين قانون دموكراسي نيست. ما اسلام را هم دموكراسي نمي‌دانيم. در ج3، ص13 مي‌گويند دموكراسي اسلام كامل‌تر از دموكراسي غرب است. امام سال‌هاي 57 و 58 از لغت دموكراسي استفاده كردند ولي به بحثي نظري و دقيق توجه نداشتند.
- نایینی حق را از آن مردم میداند، و دموکراسی نخبه گرایانه را نمیپذیرد.
- آیت الله منتظری: نظر مردم راجع به شخص، عدم اجرای بخشی از شریعت، یا کل شریعت متبع است.
- مطهری، آیندۀ انقلاب اسلامی ایران (ص: ۳۱۷): باید آزادشان گذاشت تا فکر کنند، تلاش کنند، آن که می خواهد وکیل شود تبلیغات کند، آن کسی هم که می خواهد انتخاب کند مدتی مردّد باشد که او را انتخاب کنم یا دیگری را، او فلان خوبی را دارد، دیگری فلان بدی را دارد. یک دفعه انتخاب کند، به اشتباه خودش پی ببرد، باز دفعه دوم و سوم تا تجربیاتش کامل شود و بعد آن ملت به صورت ملتی در بیاید که رشد اجتماعی دارد. والّا اگر به بهانه این که این ملت رشد ندارد و باید به او تحمیل کرد، آزادی را برای همیشه از او بگیرند، این ملت تا ابد غیر رشید باقی می ماند. رشدش به این است که آزادش بگذاریم، و لو در آن آزادی ابتدا اشتباه هم بکند. صد بار هم اگر اشتباه کند باز باید آزاد باشد.
6- استاد مصباح و دموکراسی
- آیت الله مصباح: «دموکراسی ـ به تعبیر ما طلبه ها ـ شبیه مفهوم جنسی است که انواعی دارد؛ ... یعنی ما انواعی از دموکراسی داریم که بعضی از آنها غیردینی، بعضی ضد دینی و بعضی دینی است. در این میان، آنچه ما از آن طرفداری میکنیم، قسم سوم؛ یعنی«دموکراسی دینی» است. ماهیّت جنسی این نوع دموکراسی، هیچ فرقی با دیگر دموکراسیها ندارد، و تنها ویژگی و فصل ممیزهاش «دینی بودنِ» آن است.» «گفتگو: مبانی و مبادی مردم سالاری دینی». مجله دانشگاه اسلامی، شماره20،زمستان1382، ص 17.
- استاد مصباح: امام (ره) چون درصدد نفی حکومت سلطنتی بودند، لفظ جمهوری را به کار بردند (دنیای اقتصاد و دیگر جرائد، 27/12/92): انصاری از بیت امام پاسخ داد. /امام براي اقناع طرف‌هاي مقابل، به رأي مردم استدلال مي‌كنند. اينكه امام(ره) مثلا مي‌فرمايند ميزان رأي ملت است، نه به اين معنا كه اگر ملت ديگر اسلام را نخواستند، ما هم اسلام را كنار بگذاريم. سایت روز، 17/7/1385: مصباح گفته امام قصد حکومت اسلامی داشت؛ و چون شرایط آماده نبود ج.ا. اعلام نمود. امام دو تصریح دارند: جمهوری به همان معنایی که در جهان است، و این که مردم می توانند حکومت کمونیستی انتخاب کنند.
- ص 140 حکیمانه ترین حکومت: اگر پس از تشکیل حکومت توان حاکم (و طرفدارانش) به حدی است که بتواند با مخالفان مبارزه کند، همچنان حجت وجود دارد و در نتیجه نمیتواند حکومت را رها سازد. اما اگر طرفداران حاکم اسلامی پراکنده شدند و یار و یاوری برای حاکم نماند، دیگر حجتی بر او نیست و وی چارهای جز رها کردن حکومت ندارد؛ ولی اگر اقلیت فعالی باشند که بتوانند از این حکومت حمایت کنند و آن را سر پا نگه دارند، حجت هنوز باقی است.
- «برای حفظ حکومت کمیت ملاک نیست. ملاک این است که تعدادی از افراد امام (ع) یا ولایت فقیه مشروع را حمایت کنند که بتوانند حکومت را حفظ کنند. گاهی ممکن است با 90 درصد و گاهی با 50 یا 40 درصد. او مأمور است که حکومت اسلامی را حفظ کند... تا مادامی که کسانی باشند که با حمایت آنها بتوانند حکومت اسلامی را حفظ کنند وظیفهاش این است که حفظ کند؛ و ملاک کمیت نیست" (رضا صنعتی، گفتمان مصباح، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387، ص 658-659).
لطفا فایل صوتی و تصویری این برنامه را در تلوبیون یا گروه تلگرامی زیر پی گیرید:
s_sadegh_haghighat@